Ногоон гэрэл

2015 оны 12 сарын 14-ний өдөр Эрдэнэс Оюу Толгой ХХК буюу МУ-н Засгийн газар, Канадын Туркойз Хилл болон Англи-Австралын Рио Тинто нарын стратегийн түншлэл болох Оюу Толгой ХХК (ОТ), далд уурхайн анхны бүтээн байгуулалтдаа зориулж уул уурхайн салбарт томоохонд тооцогдох 4.4 тэрбум ам.долларын (1.6 тэрбум ам.долларын нэмэлт зээлийн нөхцөлтэй) “Project Finance (PF)” буюу “төслийн санхүүжилтийн” гэрээг үзэглэснээр ОТ-н гүний уурхайн бүтээн байгуулалт “ногоон гэрлээр” урагшлах боломж бүрджээ.  MУ-н 2015 оны дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 11.75 тэрбум ам.доллартай тэнцэж байсан бол үүний 37.4% хувьтай тэнцэх хэмжээний том хөрөнгө оруулалт нэг төсөлд хийгдсэн үйл явдал болж байжээ. 

Энэхүү хөрөнгө оруулалт нь ОТ-н илрээд буй депозитууд болох Хюго Норт, Оюут (2013 оноос ашиглалтад орсон ил уурхайн орд), Хюго Саут болон Хэрүга нарын дотроос алт зэсийн агууламж өндөртэй буюу эдийн засгийн хамгийн өндөр чадавхтай Хюго Норт ордыг хөгжүүлж эхлэх, тэр дотроо уг ордод төлөвлөгдөөд буй далд уурхайн 2 лифтийн 1-р лифтийг ашиглалтад оруулах төсөлд зарцуулагдаж байгаа юм.  Хюго Норт ордын чадамжийг нийт ОТ-н баялгийн 80 орчим хувьд хүрнэ гэж ярьдаг. Энэ нь ч тоо баримтаас харагддаг. 2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар гаргасан ОТ-н “resource-inferred” буюу таамаглагдсан нөөцийн хүснэгтэд, Хюго Норт ордын хүдрийн хэмжээ 990 сая тонн буюу ОТ-н бүх ордын нийт хэмжээ болох 4.2 тэрбум тонн хүдрийн 24 хувьтай тэнцэж байсан бол, бусад ордуудтай харьцуулахад хүдэрт агуулагдах зэсийн хэмжээ 0.81 хувиар нэгт, алтны хэмжээ 0.28 гр/тн хэмжээгээр гуравт, мөнгөний хэмжээ 2.40 гр/тн хэмжээгээр нэгт тус тус бичигдэж байжээ. ОТ-н уурхайн байж болох мастер төлөвлөгөөг баяжуулах үйлдвэрийн чадамжийг хувьсагч болгон хэд хэдэн вариантаар гаргасан байгаа. Тэр дотроос баяжуулах үйлдвэрийн чадварыг одоогийн чадал болох жилийн 40 сая тонн хүдэр дээр тогтмол барихад уурхайн үйл ажиллагаа нийт 92 жил үргэлжилж, бүтээгдэхүүний нийт орлого 196 тэрбум ам.долларыг давж, орлогын татварын дараах цэвэр ашиг нь 83 тэрбум ам.долларт хүрнэ гэсэн тооцоотой байна. Эдгээр тоонууд нь мэдээж олдоод буй бусад ордуудаа дэс дараа, системтэй хөгжүүлж, ОТ-н нөөцийн чадавхыг бүрэн дүүрэн ашигласан тохиолдолд бий болох таамаг үзүүлэлт юм. Тийм учраас ОТ-н энэ том чадамжийг бүрэн дүүрэн амьдруулахын тулд, яг энэ мөчид ч бүтээн байгуулалт үргэлжлэн явагдаж буй Хюго Норт Лифт 1 далд уурхайн эхний төсөл нь хэмжээ, чадамжийн хувьд ч, бусад ордуудаа амьлуулах суурь болж өгөх гарааны төсөл гэдэг утгаараа ч тэргүүн дээд ач холбогдолтой гэж хэлж болно. 

Давааны цаана даваа

Хөрөнгө оруулалт шийдэгдэж “ногоон гэрэл” ассанаар 2016 оны 7 сараас Хюго Норт Лифт 1 төслийн бүтээн байгуулалтын ажил албан ёсоор “ахин” эхэлсэн байна. “Ахин” гэсний учир нь уг төсөл 2013-аас 2016 оны хооронд МУ-н засгийн газар болон Рио Тинтогийн хоорондох хөрөнгө оруулалтын гэрээг тойрсон маргааны улмаас гацаанд байсныг санаж байгаа биз ээ. 2016 оны гарааны шугаман дээрх тооцоогоор төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын шууд зардал 5.3 тэрбум ам.доллар байхаар хэмжигдэж, гүйцэтгэл нь 2019 оны эцэст дуусч, commissioning буюу туршилтын үедээ өдөрт 35 мянган тонн, үйлдвэрлэлийн оргил үедээ өдөрт 95 мянган тонн хүдэр олборлох хүчин чадалтайгаар 2039 он хүртэл буюу нийт 20 жилийн турш тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулахаар төлөвлөгдөж байж. Үүнд уг ордын хүдрийн “reserved-probable” буюу боломжит нөөцийн хэмжээ 499 сая тонн байх ба үүн доторх зэсийн агууламж 1.66%, алтны агууламж 0.35 гр/тн байхаар үнэлэгдэж байсан байна.

Гэтэл 2019 оны 2 сард, газрын гүний бүтээн байгуулалт урагшлахтай зэрэгцэн илүү нарийн шинжлэх боломжтой болсон геотехникийн сорьц мэдээлэл нь төслийн гараан дээр төлөвлөж байсан үзүүлэлтээс зөрсөн, тухайлбал уурхайн цооногийн зарим хэсэгт хүдрийн депозитын эргэн тойрны чулуулгийн масс тооцоолж байснаас зөрж, уурхайн бат бөх, аюулгүй байдлын үүднээс төлөвлөлтийн зураг төсөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардлагатай болсноо зарлав.  Улмаар мөн оны 7 сард, албан бус урьдчилсан тооцоогоор дээрх зураг төслийн шинэчлэл болон түүнээс үүдэх нэмэлт ажлын хүрээнд, ямар шинэчлэл, аргыг сонгохоос хамааран анх 2019 оны эцэс гэхэд дуусахаар төлөвлөж байсан бүтээн байгуулалт 16-30 сараар хойшилж, уурхайн анхны бүтээгдэхүүн наанадаж 2022 оны 5 сард, цаанадаж 2023 оны 6 сард үйлдвэрлэгдэн гарах төлөвтэй болсныг зарлав. Бүтээн байгуулалтын зардлын хувьд мөн анх тооцоолж байсан 5.3 тэрбум ам.доллараас, ямар шинэчлэл, аргыг тухайлан сонгохоос хамаарч 1.2-с 1.9 тэрбум ам.доллараар тэлэгдэх төлөвтэй байгаа талаар мэдэгджээ.  Мөн уг дахин төлөвлөлтийн албан ёсны эцсийн шийдвэрийг 2020 оны 2-р хагаст зарлахаар төлөвлөж байгаа аж.

Энэ мэт том хэмжээний зардал тэлэлт зайлшгүй болж ирэхэд санаа зовоож эхлэх зүйл нь төслөө яаж ийгээд дуусгаж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтэй золгуулахад хэрэгтэй хөрөнгө мөнгөний хүрэлцээ болж ирнэ. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын хөрөнгө зарцуулалт 2019 оны жилийн эцсийн байдлаар нийт 3.5 тэрбум ам.долларт хүрээд байжээ.  Оюутолгойн орлого зарлагын баланс, мөнгөн урсгал, хуримтлалын мэдээлэл гар дээр байхгүй тул нарийн дүгнэлт хийх боломжгүй хэдий ч, зөвхөн төслийн санхүүжилтын мөнгөн дүн болох 4.4 тэрбум ам.доллараас янз бүрийн татвар, шимтгэлийг хассан цэвэр төслийн санхүүжилтийг (Net PF Proceeds) 4.1 тэрбум ам.доллар гэж үзвэл , зөрүү нь ердөө 0.6 тэрбум ам.доллар үлдсэн байна гэсэн үг. Энэ үлдэгдэл нь шинээр үүсээд буй зардал тэлэлт болон дээр нь нэмж үүсч болох 2.5 жилийн үйл ажиллагааны зардлын хажууд аманд ч үгүй хамарт ч үгүй нь мэдээж. Тэгэхээр төслийг цааш үргэлжлүүлэхийн тулд ахин зээл авах, санхүүжилт босгох ажил зайлшгүй чухал шаардлагатай болж ирнэ. Энэ нөхцөл байдлын талаар саяхны нэгэн мэдээнд, одоогоор ОТ-д зарцуулах боломжтой 1.8 тэрбум ам.доллар байгаа нь уурхайн үйл ажиллагаа, бүтээн байгуулалтыг 2021 онь 3 дугаар улирал хүртэл үргэжлүүлэхэд хүрэлцэх ба албан бус, урьдчилсан дүнгээр нэмэлт 4 тэрбум ам.долларын санхүүжилтийн асуудал хэдийн яригдаад эхэлсэн талаар дурджээ. 

Үүнээс үзэхэд, “төслийн санхүүжилт” нь өнгөрсөнд ОТ-н далд уурхайн бүтээн байгуулалт “ногоон гэрлээр” хөдөлж эхлэхэд чухал хөшүүрэг болж байсан, зардал тэлэгдэх нь гарцаагүй болоод буй одоо ч чухал үүрэгтэй болж ирэх төлөвтэй байна, цаашлаад “давааны цаана даваа” гэдгийн адил ирээдүйд ОТ-н уурхайг 21-р зууны турш Монголын саалийн үнээ байхад зайлшгүй хэрэгтэй Хюго Норт Лифт-2, Хюго Саут болон Хэрүга төслүүдийг хөдөлгөж эхлэхэд ч чухал үүрэгтэй байна гэж хэлж болох юм.

Төслийн санхүүжилт ба ОТ модел

Project Finance (PF) буюу төслийн санхүүжилт нь том хэмжээний аж үйлдвэрийн болон дэд бүтцийн салбарт урт хугацаатайгаар хийгддэг санхүүжилтийн нэг төрөл бөгөөд уламжлалт санхүүжилтийн хэлбэрүүд болох хувь эзэмших, мөнгө зээлдүүлэх зэрэг аргуудаас “non-recourse” буюу хөрөнгө барьцаалдаггүй тогтолцоогоороо онцлог юм. Тодруулбал төслийн санхүүжилт нь зээлдэгч талын бусад эзэмшлийн биет хөрөнгийг барьцаалан зээл олгох бус тухайн бизнесийг барьцаалан түүний ирээдүйн ашиг орлогоос зээлийн төлбөрөө төлүүлж авдаг тогтолцоо гэсэн үг.  Жишээлбэл ОТ-н санхүүжилт нь Туркойз Хилл болон Эрдэнэс Оюу Толгойн  дансан дахь мөнгө эсвэл ОТ-н тусдаа эзэмшлийн үл хөдлөх хөрөнгө зэргийг барьцаалж олгосон зээл бус, зөвхөн ОТ Хюго Норт далд уурхайн бизнест хамаарах хөрөнгө жишээлбэл цооног доторх дэд бүтэц, хайгуулын лиценз, гадаргажуулах технологийн лиценз, хувьцаа, бонд гэх мэтийг барьцаалан ирээдүйн ашгаас нь зээлээ эргүүлэн төлүүлж авахаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын гэрээ гэсэн үг. Ингэж урдах хөрөнгөө барьцаалалгүйгээр том хэмжээний төслийн санхүүжилтийг хүлээн авах ерөнхий арга нь SPV (special purpose vehicle) буюу тухайн төслийн үйл ажиллагаагаар дагнасан тусгай үүргийн компанийг байгуулах явдал юм. ОТ моделоор бол Оюу Толгой ХХК нь Туркойз Хилл (66%) болон Эрдэнэс Оюу Толгойн (34%) хувь оруулан хамтран байгуулсан тусгай үүргийн компани гэсэн үг. Ингэснээр бүх хөрөнгө оруулалт, эргэн төлөлтийн хариуцлага тусгай үүргийн компани болох Оюу Толгой ХХК-н толгой дээр байх ба үүгээрээ хувь оруулагчдынхаа хувьд бол “off-balance sheet” буюу үндсэн орлого зарлагын балансын гадна үлдэж, зээлжих зэрэглэл, чадварт нөлөөлдөггүй тул өөр бусад төслүүдэд хөрөнгө оруулалт татах боломжийг хадгалан үлдээдэг байна. 

Төслийн санхүүжилтийн ерөнхий схем 

Зээлдэгч талаас харахад, өндөр зардалтай мега төсөлдөө урт хугацааны хөрөнгө оруулалтыг орлого зарлагын балансаасаа гадуур, өөр ямар нэг том хөрөнгийн барьцаагүйгээр зээлэх гэсэн маш давуу талтай гэсэн үг. Жишээ нь ОТ-н далд уурхайн төсөл ямар нэг шалтгааны улмаас дампууралд орж зээлээ буцаан төлөх чадваргүй болсон нөхцөлд, Туркойз Хилл болон МУ-н засгийн газарт шууд хариуцлага байхгүй буюу, энэ зээлийн хариуцлагад тэдний данс царцах ч юмуу, өөр бусад төслүүд нь зогсоход хүрэх гэх мэт эрсдэлд орохгүй юм. (Энэ талаар дэлгэрэнгүйг, тухайлбал ОТ хөрөнгө оруулалтын гэрээний тусгай заалтын талаар доор дурдсан болно.) Ийм давуу талтай учраас “төслийн санхүүжилт” нь харьцангуй эрсдэл багатай, хууль эрх зүйн орчин бүрдсэн хөгжсөн орнуудаас илүүтэйгээр, эрсдэл ихтэй ч, зах зээлийн хувьд ирээдүйтэй шинээр хөгжиж буй орнуудад түлхүү ашиглагддаг байна.

Харин зээлдүүлэгч талаасаа харахад, хөрөнгө оруулалтаасаа илүү эсвэл дүйцэх барьцаагүйгээр их хэмжээний санхүүжилт хийнэ гэдэг мэдээж өндөр эрсдэлтэй ч, уламжлалт зээлийг бодвол хүүгийн түвшин бага зэрэг өндөр бөгөөд харьцангуй урт хугацааных (10-15 жил) гэдэг нь давуу тал болж өгнө. Мөн олон улсын түвшинд өндөр үр нөлөөтэй мега төслийг санхүүжүүлсэн гэдэг утгаараа брэнд нэр хүнд нь өсөх, харилцагчдын хүрээгээ тэлэх гэх мэт дагавар давуу талууд байдаг байна. Гэлээ ч гэсэн тэрбум доллараар хэмжигдэх хөрөнгө оруулалтыг төслийн санхүүжилтэд хийж эрсдэлд оруулж байхаар, энгийн барьцаатай, эрсдэл багатай зээлээ өгөөд явсан нь дээр мэт санагдана. Гэхдээ төслийн санхүүжилтийн нэг онцлог энд гарч ирдэг нь, зээлдүүлэгч талын бүтэц юм. Үйлдвэрлэл, дэд бүтцийн салбар дахь бүтээн байгуулалтад шаардлагатай хөрөнгө оруулалт голдуу хэдэн тэрбум ам.доллараар хэмжигдэх тул, нэг санхүүгийн байгууллага дангаараа санхүүжүүлэхэд хэтэрхий томддог. Тийм учраас төслийн санхүүжилийг олон тооны оролцогчид хувь хуваан хамтран босгож нэг гишүүнд ногдох эрсдлийг хөнгөрүүлэх нь элбэг. Мөн дээр нь цэвэр ашгийн төлөөх арилжааны банкуудаас гадна, тусгай зорилготой олон улсын санхүүгийн байгууллагууд оролцдог онцлогтой нь эрсдлийн ханыг намсгаж өгдөг. Жишээ нь Азийн хөгжлийн банк (АХБ) ийм байгууллагуудын жишээ бөгөөд, үйл ажиллагааны зорилго нь өндөр үр ашиг олох гэхээсээ илүү бүс нутгийн хөгжлийг дэмжихэд оршино.  Мөн JBIC (Japan Bank for International Cooperation), US Exim (US export-import bank) гэх мэт өөрийн үндэсний бүтээгдэхүүнийг гадаадад хэрэгжих төслүүд рүү экспортлогдоход дэмжлэг үзүүлэх зорилготой ECA (export credit agency) буюу экспортын зээлийн агентлагууд нь тэдний нэг жишээ юм.  Экспортын зээлийн агентлагаас ямарваа нэг төсөлд хөрөнгө оруулах нөхцлүүд дотор, төсөлд шаардлагатай үйлчилгээ, техник технологи, дэд бүтцийн тодорхой хувийг тухайн байгууллагын харьяаны улсаас худалдан авах гэсэн заалт байна. ОТ-н төслийн хөрөнгө оруулагчдын нэгдэл ч яг энэ жишгийг дагасан байх ба, EBRD буюу Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, IFC буюу Дэлхийн банкны дэргэдэх Олон улсын санхүүгийн корпораци гэсэн байгууллагууд, US Exim, EDC (Export Development Canada), EFIC (Export Finance and Insurance Corporation of Australia) гэсэн экспортын зээлийн агентлагууд болон SMBC, ANZ, MUFG гэх мэт 15 арилжааны банкуудаас бүрдэж байна. 

Төслийн санхүүжилтад эрсдлийг хөрөнгө оруулагчийн нүдээр маш олон төрөлд хуваан ангилж болно. Жишээлбэл, бүтээн байгуулалт гүйцэтгэлийн эрсдэл, зээлдэгчийн төсөл удирдах чадамжийн эрсдэл, эргэн төлөлтийн эрсдэл, баялгийн нөөцийн эрсдэл, түүхий эд ханган нийлүүлэлтийн эрсдэл, үйлдвэрлэлийн эрсдэл, бүтээгдэхүүн худалдааны эрсдэл, түүхий эд, валютын үнийн эрсдэл, байгаль орчны эрсдэл, байгалийн гамшгийн эрсдэл, улс төрийн эрсдэл гэх мэт.  Хөрөнгө оруулагч талын хувьд эдгээр эрсдлүүдийг нэг бүрчлэн хянаж, шаардлагатай бол гэрээнд нэмэлт заалт оруулах зэргээр өөрт оногдох эрсдлийг багасгах, аминд тулсан үед өөрийгөө хамгаалж авч гарах аргуудыг хэрэглэдэг. ОТ-н хөрөнгө оруулалтын модел дээр үүнийг харуулах хэд хэдэн жишээ бий. 

Нэгдүгээрт улс төрийн эрсдэл. Засаг захиргааны хувьд харьцангуй тогтворгүй гэж үзэж болох улсад хийгдэх хөрөнгө оруулалтаас гадна, нэг засгийн газар солигдоход өмнөх засгийн газрын байгуулсан гэрээг дахин хэлэлцэх, өөрчлөлт оруулахыг шаардах зэргээр хаалт тавих магадлалтай төсөлд хөрөнгө оруулахад улс төрийн эрсдлийг тооцох зайлшгүй шаардлагатай. 2015 онд хийсэн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд арилжааны банкуудад оногдох улс төрийн эрсдлийг MIGA-н (The Multilateral Investment Guarantee Agency) даатгалд оруулах аргаар саармагжуулжээ. 

Хоёрдугаарт бүтээн байгуулалт гүйцэтгэлийн эрсдэл. Хэрэв далд уурхай төлөвлөгөөний дагуу ашиглалтад орж чадахгүй удах, зардал тэлэх зэргээр хүндрэлүүд үүссэн тохиолдолд төслийн гүйцэтгэл ярвигтай болж дампуурах магадлал нэмэгдэнэ. Тийм учраас төслийн гүйцэтгэлийг баталгаатай дуусгахын тулд, энэ хэмжээний мега төслийг удирдан авч явах туршлага нимгэн Туркойз Хилл, Эрдэнэс Оюу Толгой хоёрт төслийг бүрэн даатгах нь учир дутагдалтай гэж үзэж болох учир, уул уурхайн салбарт дэлхийд 2-т орох арвин туршлагатай Рио Тинтог гүйцэтгэлийн дэмжигчээр ажиллуулах замаар уг эрсдлийг саармагжуулжээ. Ингэснээр төслийн үндсэн гүйцэтгэгч нь Туркойз Хилл болон Эрдэнэс Оюу Толгойн хамтарсан компани болох ОТ ХХК боловч, Рио Тинто төслийн явцыг дэмжиж, түүний хөлсөнд ОТ ХХК-с Рио Тинтод жилийн 2.5 хувийн шимтгэл төлөх гэрээтэй аж.

Гуравдугаарт, зээлийн эргэн төлөлтийн эрсдэл. Аливаа төсөлд үйлдвэр ашиглалтад орж бүтээгдэхүүнээ худалдаалж эхлэх хүртэлх үе нь ашиглалтад орсноос хойших үеэс хэд дахин өндөр эрсдэлтэй байдаг. Тэр нь ч мэдээж, үйлдвэр нэгэнт ажиллаад эхэлвэл орлого аяндаа нэмэгдэж, зээлээ эргүүлэн төлөх чадамж нь аяндаа ихсэх учраас. Харин ашиглалтад ортлоо маш олон тодорхойгүй хүчин зүйлүүд дунд байх тул өндөр эрсдэлтэй. Ийм ч учраас төслийн санхүүжилтийн бүтэлгүй жишээнүүд ихэвчлэн үйлдвэр ашиглалтад орох ёстой зурвас үед тооцоолоогүй зардал тэлэлт, гүйцэтгэл төлөвлөсөн хугацаандаа дуусах боломжгүй болох гэх мэт шалтгаануудаас болж дампуурах нь олон байдаг байна. Энэ эрсдлийг саармагжуулахын тулд хийгддэг арга нь, төслийн нийт насыг үйлдвэр ашиглалтад орохын өмнө ба хойно гэсэн хоёр хэсэгт хувааж, өмнөх хэсгийг “recourse” буюу барьцаа, баталгаатай болгож, ашиглалтад орсноос хойших хэсгийг “non-recourse” буюу барьцаагүй үлдээх арга юм. Ингэснээр зээлдүүлэгч тал үйлдвэр ашиглалтад орох хүртэлх өндөр эрсдэлтэй үед оруулсан хөрөнгө оруулалтдаа баталгаа гаргуулж авах ба, муугаар бодоход төсөл ашиглалтад орохынхоо өмнө дампуурсан тохиолдолд зээлсэн мөнгөө эргүүлэн олж авах боломжтой болох юм. ОТ-н модел мөн энэ жишгийг дагасан байх ба уурхай ашиглалтад орох хүртэлх хугацааны туршид хөрөнгө оруулалтын бүх төрлийн эргэн төлөлтөд Туркойз хилл хариуцлага хүлээхээр “Sponsor DSU (debt service undertaking)” буюу зээлийн эргэн төлөлтийн баталгаа гаргажээ. 

Папуа Нью-Гвинейн жишээ 

2009 оны эцэст Папуа Нью-Гвинейн шингэрүүлсэн байгалийн хийн экспортын төсөлд (PNG LNG) тухайн үедээ түлш энергийн салбарт урьд хожид байгаагүй том хэмжээний төслийн санхүүжилтийн гэрээ хийгдэж байв.  Эх газар дахь байгалийн хийн ордоос эхлээд газар ус дамнасан 730 орчим км урт хийн хоолой, жилд 6.5 сая тонн шингэрүүлсэн хий боловсруулан гаргах чадвартай үйлдвэрээс бүрдэх аварга том дэд бүтцийг тэгээс нь төлөвлөж, барьж байгуулахад нийт 18 тэрбум ам.доллар зарцуулагдах төлөвлөгөөтэй байсан ба үүний 14 тэрбум ам.долларыг 6 ECA, 17 арилжааны банк, төслийн хамгийн том хувь эзэмшигч болох Америкийн ЭкзонМобил (ExxonMobil: XOM) нар хамтран босголцож байжээ. Папуа Нью-Гвиней улсын 2009 оны дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 11.62 тэрбум ам.доллар байсан бол үүний 120%-тай тэнцэх үнийн дүнтэй хөрөнгө оруулалт уг төсөлд хийгдсэн гэсэн үг.  2008 оны дэлхийн санхүүгийн хямралын дараа төд удалгүй, Папуа Нью-Гвиней хэмээх хөрөнгө оруулагчдад төдийлөн танигдаагүй алслагдмал улсад, маш нарийн бөгөөд олон талт техник технологи, ложистикийн зохион байгуулалт, сахилга баттай үйл ажиллагаа шаардагдах өндөр эрсдэлтэй төсөлд энэ том хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн нь олныг гайхшруулж байв. Гэвч газарзүйн байрлалын хувьд байгалийн хийн өндөр хэрэглээтэй Хятад, Япон, Тайван зэрэг зүүн азын орнуудад ойр, үйлдвэрийн эцсийн бүтээгдэхүүн болох шингэрүүлсэн хий нь харьцангуй хямд өртөгөөр боловсрон гарах, өндөр чанартай байгалийн хийн нөөц баялагтай гэх мэт давуу талууд нь уг төслийн санхүүжилтийн шийдвэрт түлхэц болж чаджээ. Урьдчилсан санхүүгийн тооцоогоор, тус төсөл амжилттай хэрэгжсэн тохиолдолд нийт 32 тэрбум ам.долларын шууд мөнгөний урсгалыг Папуа Нью-Гвиней улсад оруулах, дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг ойролцоогоор 2 дахин нэмэгдүүлэх, 7500 барилгын болон 850 байнгын үйл ажиллагааны ажлын байрыг бий болгох гэх мэт олон эерэг талуудтай байв.  Тэгвэл төслийн санхүүжилтийн гэрээ зурагдсанаас ердөө 5 жилийн дараа буюу 2015 оны 2 сард төслийн бүтээн байгуулалт төлөвлөcнөөс хэдэн сараар түрүүлэн дуусч, үйлдвэр ажиллаж эхэлсний дээр “financial completion” буюу бүтээгдэхүүний орлогоосоо санхүүжилтийн зээлээ эргүүлэн төлөөд явах боломжтой болсноо зарлажээ.  Мөн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ ч 2015 онд 21.7 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна.  Папуа Нью-Гвиней улс болон төслийн багийн энэхүү амжилт нь, нүдээ олсон төслийн санхүүжилт хөгжиж буй улс оронд хэрхэн нөлөөлдгийн, мөн дэд бүтцийн мега төсөл тогтсон хугацаандаа хийгээд төлөвлөсөн зардалдаа хэрхэн багтаж дуусч болдгийн тод жишээ болж чаджээ.

 НИЙЛЭЛИЙГ БИЧСЭН: Э. Өнөболд

2020 оны 1.20