"Азийн Их Сургуулийн Ази судлалын хүрээлэнгийн мэдээлэл" сэтгүүлийн 1999 оны нэгдүгээр сарын 27-ны 93 дугаарт гарсан нэг өгүүллээс хэсэгчлэн орчуулж хүргэх гэж байна. Өгүүллийн нэр нь "Ардчиллаас хойш арван жил, шинэ улс байгуулах гэж дуншиж буй Монгол" гэсэн нэртэй. Гадаад хүн Монголоос ангид хол байх тул бидний өдөр тутмын амьдрал хийгээд хууль тогтоомжийн нарийн ширийнийг мэдэхгүй тал байдаг. Тиймээс аа 'энэ хэсэг нь жаахан дэгс биш үү' гэмээр зүйл зөндөө таардаг. Гэвч тэдний дотор Монголыг олон жил судалж, болж буй үйл явцыг нэгтгэн зангидаж, гуравдагч этгээдийн нүдээр анализ хийж дүгнэлт өгсөн судалгаа бичлэг цөөнгүй байдаг. Ийм л нүд бидэнд хэрэгтэй байгаа юм. 1999 онд нэгэн япон судлаачийн бичсэн өгүүллийг тийм утгаар нь энд авчирч тавилаа.
Ардчилах явцын үе шат - Олон улсын харилцаа судлалын тэнхмийн профессор Коибучи Шиничи
Ноднин жилийн хавар ардчиллын удирдагч Зоригтой ярилцах завшаан тохиосон юм.
Ноднин жилийн хавар ардчиллын удирдагч Зоригтой ярилцах завшаан тохиосон юм.
-“Монголын ардчилал анх тавьсан зорилгодоо хүрсэн үү? Хэрэв хүрээгүй гэж үзэж байвал ямар шатандаа явж байна вэ?” гэж түүнээс асуухад, “-Талдаа ч хүрээгүй байна.Улс төр, нийгэм, иргэдийн ухамсрын аль аль нь жинхэнэ ардчиллаас хол байна. Ахиад арван жил шаардагдах биз ээ”
гэж хариулж билээ.
Өнгөц харахад, ардчилсан сонгуулиар сонгогдсон гишүүдээс бүхий парламентын тогтолцоотой ардчилсан улс төр явагдаж, хууль тогтоох, хэрэгжүүлэх, шүүх засаглалд хуваагддаг, төрийн өмчийн ААН-үүдийн ихэнх нь хувьчлагдаж, Японоос ч илүү либеральчлагдсан орчин, зах зээлийн тогтолцоонд шилжүүлж, иргэд нь эрх чөлөөг магтан дуулж, Япон болон Америк зэрэг гадаад улс орнуудаас Монголын ардчилалд шилжих явцыг сайшааж буй цаг үед Зориг ийнхүү хариулж байлаа. Байдлыг ингэж тунгаан харж буйг мэдээд бахархах сэтгэл төрж билээ.
Үнэхээр Монголыг гаднаас нь харахад ардчилал хөгжсөн мэт байвч, дотор нь ойртож харахад Зоригийн хэлснээр хаа сайгүй “Социалист маяг”-ийн үзэл, арга барил үлдсэн байх агаад үүнээсээ салж чадсан гэж хэлэхэд хэцүү. Энэ нь нийгмийн өнцөг булан бүрт амь бөх үлдэж, шилжилтийн хямралт байдлаас гарахад чөдөр болж байна гэхэд хилсдэхгүй. Жишээ нь,
улс төрийн арга барилыг харахад хэт төвлөрөл, захиргаадалт социализмын үеэс ч чангарсан гэж хэлж болохоор. 1996 оны сонгуулиар Ардчилсан эвсэл МАХН-ыг ялж түүхэндээ анх удаа засгийн эрхийг авсан боловч, энэ эвслийн засгийн газраа бүрдүүлсэн хийгээд төрийн захиргааны шинэчлэл явуулсан арга барил нь үүний нэг тод жишээ болно.Ардчилсан эвслийн ЗГ-ын явуулсан төрийн захиргааны шинэчлэл нь 13 яамыг нэгтгэн 9 болгож, УИХ-ын гишүүд сайд болохыг хориглон, гурав байсан шадар сайдын албан тушаал болон яамдуудын дэд сайдын албан тушаалыг устгаж, УИХ-ын Байнгын хороодыг 40 хувиар бууруулснаас гадна яамдын газар, хэлтсийн дарга нарын түвшин хүртэл удирдах ажилтны халаа сэлгээнд хүрсэн зоригтой эрс шинэчлэл байлаа. Гэвч ийм том шинэчлэлийг шинэ Засгийн газар ердөө 10 орчим хоногт багтаасан байдаг. Парламент дээр бараг хэлэлцэлгүй, яамдуудын ажилтнууд байтугай иргэдэд ч тайлбарласан зүйлгүй, бэлтгэл хугацаа ч өгөлгүй Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төдийгөөр даруй хэрэгжүүлжээ. Шинэ Засгийн газар 7 сарын 18-нд байгуулагдаж, Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт орсон нь 7 хоногийн дараа буюу 7 сарын 25, яамдуудын нүүх байрыг шийдвэрлэсэн нь 5 хоногийн дараа байв. Чингээд наймдугаар сарын 10-нд яамдыг бөөнөөр нь яаруу сандруу нүүлгэв. Иргэд яамд хаашаа нүүж, аль нь юу хариуцаж буйг ойлгоо ч үгүй байхад энэ бүхэн хэрэгжжээ. Боловсон хүчний халаа сэлгээ ч гэсэн МАХН-ын улсуудыг зайлуулах, танил тал харсан томилгоонд дулдуйдаж, төрийн албаны уламжлах байдал, албан хаагчдын урам зоригийг үл тоомсорлосон зүйл байлаа. Үүний дараа ар араасаа цувсан шинэ бодлогууд ч адилхан арга барилд тулгуурлаж байв. Нийтийн үйлчилгээний төлбөр нэмэгдсэнийг иргэд хэрэгжих өдөрт нь олж мэдсэн г.м туйлширсан жишээ цөөнгүй байна. Мөн гаргасан зарлиг тушаалаа баруун солгойгүй өөрчлөх нь олонтаа тохиолдож, хууль дүрмийг бөөн бөөнөөр нь зөвхөн нэг талын үзэмжээр өөрчилж байлаа.
Социалист маягийн улс төрийн арга барилыг устган,
ардчилсан засаглалыг тогтоохоор гарч ирсэн Ардчилсан эвсэл өөрөө төвлөрөл, захиргаадалтаас салж чадсангүй. Иргэд ч гэсэн улс төр, засгийн газар гэж ийм л юм байдаг гэсэн социализмын үеийн сэтгэлгээнээс ангижирч чадаагүйгээс сэтгэл дундуур байгаа болон бухимдаж буйгаа илэрхийлэх аргаа эс олно.Улс төрийн гацаа
Монгол улс шилжилтийн нөхцөлд удаан дуншаад байгаагийн нэг томоохон шалтгаан бол улс төрийн хямрал юм. Олон намын тогтолцоонд шилжсэний дараахан болсон сонгуульд МАХН ялалт байгуулсны дараа эвслийн Засгийн газар байгуулсныг эс тооцвол 1996 оны сонгуулиар Ардчилсан эвсэл Засгийн эрхэнд гарч гарах хүртэл МАХН засгийн эрхийг барьж, улс төрийн тогтвортой байдлыг ямар нэг байдлаар хангаж ирсэн гэж үзэж болно.
Монгол улс шилжилтийн нөхцөлд удаан дуншаад байгаагийн нэг томоохон шалтгаан бол улс төрийн хямрал юм. Олон намын тогтолцоонд шилжсэний дараахан болсон сонгуульд МАХН ялалт байгуулсны дараа эвслийн Засгийн газар байгуулсныг эс тооцвол 1996 оны сонгуулиар Ардчилсан эвсэл Засгийн эрхэнд гарч гарах хүртэл МАХН засгийн эрхийг барьж, улс төрийн тогтвортой байдлыг ямар нэг байдлаар хангаж ирсэн гэж үзэж болно.
Гэвч 96 оны сонгуулиар Ардчилсан эвсэл МАХН-ыг ялж, Энхсайханы шинэ Засгийн газар дээр дурдсан яаруу шинэчлэлийг хүчлэн явуулснаар ард олны эсэргүүцэлтэй тулгарсны дээр үхрийн бөөр шиг цугласан Ардчилсан эвслийн дотоод зөрчил гүнзгийрч улс төр тогтворгүй болж эхлэв. Мөн Ардчилсан эвслийн Ерөнхий сайд Үндсэн хуульд заасан Ерөнхий сайд болон дээд шатны нэгжийн засаг дарга нь доод шатны нэгжийн засаг даргыг томилох эрхийг ашиглан МАХН-ын аймгийн засаг дарга нарыг томилохоос татгалзсан тул эрх баригч болон сөрөг намын хоорондох харилцаа хурцаджээ. Дээр нь 1997 оны ерөнхийлөгчийн сонгуулиар МАХН-аас нэр дэвшсэн Багабанди ерөнхийлөгч болсноос хойш Ерөнхийлөгч болон Засгийн газрын хооронд улс төрийн гацаа үүсч, байдлыг улам төвөгтэй болгов.
1998 оны 5 сард УИХ-ын гишүүний сайдын алба хавсрахыг хориглохыг хүчингүй болгох тухай шийдвэрээр шалтаглан Ардчилсан эвсэл дотроосоо хагарсан агаад үүний дүнд Энхсайханы Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцорч, Ц.Элбэгдоржийн ЗГ мэндэлсэн боловч ердөө гуравхан сарын дотор чанаргүй зээлийн асуудлаас эхэлсэн улсын хийгээд хувийн банкыг нэгтгэх асуудал болон эрх баригч намын доторх тэмцэлд баригдан огцроход хүрсэн. Элбэгдоржийн ЗГ унаснаас хойш таван сарын турш шинэ ерөнхий сайдыг томилж чадахгүй байгаа гэсэн байж боломгүй нөхцөлд байдал үргэлжлэв. Энэ нь МАХН-аас гарч ирсэн шинэ ерөнхийлөгч Ардчилсан эвслээс ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлсэн хүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх замаар М.Энхсайхан аймгуудын засаг дарга нарыг томилохоос татгалзаж гацаасны хариуг авсан хэрэг байлаа. Эрх баригч намаас
ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхийлөгч арав гаруй удаа хүлээн зөвшөөрөлгүй буцаажээ. ЗГ огцорсны дараа шинэ Ерөнхий сайдыг 30 хоногийн дотор сонгож томилно гэсэн Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчсөн нөхцөл байдал дунд улс төр зогсонги байдалд орсон төдийгүй иргэдийн итгэл алдарч, донор орнуудын хуралдааныг хүртэл нээж чадахгүйд хүрчээ...П.Наранбаяр
Сэтгэгдэл бичих