Монголын бүх хүн хар нялхаасаа л бүгд дарга болохыг мөрөөддөг. Тэдний тодорхой хэсэг нь ямар нэг байдлаар том, жижиг “дарга” болдог оо. Дийлэнх хэсэг нь нялхаасаа өвгөрч хөгшрөх хүртлээ л “тэр” том мөрөөдөлтэйгөө бодит орчинд бус амьдарсаар дуусах нь бий.

Нэгэн удаа гадаад хэлний багш маань биднээс “Мөрөөдөл чинь юу вэ?” гэж асууж байсныг санаж байна. Тэгэхэд бусад орны оюутнууд маш баян хүн, алдартай дуучин, их сургуулийн профессор, айлын сайн эзэгтэй, нэртэй энэ тэр дуучинтай уулзаж гар барьж үзэх, сайн ресторан нээх зэрэг ийм, тийм гээд маш бодитой зүйлүүдийг мөрөөдөхдөө хүртэл төлөвлөж байгаагаа хэлж байлаа. Гэтэл манай нутаг нэгтэн маань гэнэт “БИ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ БОЛНО” гэсэн юмдаг. Тэр үед багш маань хэсэг бодолхийлснээ би монгол 5 дахь оюутнаас ийм үг сонсож байна. Яагаад заавал та нар эр, эм, залуу, хөгшингүй ийм адилхан боддог байна аа гэж билээ.

Үнэндээ яагаад монгол хүмүүс ийм байдаг юм бол? Яахав эр хүний дотор эмээлтэй, хазаартай морь багтдаг. Эм хүний дотор эмээл, хазаартай морь нь эзэнтэйгээ багтдаг гэж ер нь малтайгаа хамаатуулж бүх зүйлээ бид хэлэлцдэг л дээ. Угаасаа нүүдэлчин сэтгэхүйтэй, ганц нэг гэрээрээ нүүдэллэн байгалийн хүчин зүйлийн өмнө улаан нүүрээрээ ганцаар тулахаас өөр гарцгүй явж ирсэн өвөг дээдсийн маань сэтгэхүйн өвлөл нөлөөлдөг байж болох юм аа. Гэхдээ л онол, арга зүйн үндэслэл муутай, арга ядсан гаргалгаа.

Тэгээд ч ийм сэтгэлгээний гачааллыг үе үеийн оюуны чадвартангууд маань анзаарч нэн тэргүүнд өөрчлөх зорилт үе үе тавин ажиллаж ирсэн байдаг юм билээ түүхээс анзаарч байхад.

Тухайлбал ойрын жишээ гэвэл социализмын дундаас төгсгөл хавьцаа манай бэлчээрийн мал аж ахуйг эрчимжүүлэх, эрлийзжүүлэн ашиг шимийг нь нэмэгдүүлэх, бэлчээрийн байдлаас аль болох фермерийн хэлбэрт шилжүүлэх өөрөөр хэлбэл хөдөө аж ахуйн хүй нэгдлийн үеийн байдлыг шинэчлэх, цаад том утгаараа эдийн засгийнхаа бүтцийг өөрчлөх, хүмүүсийнхээ сэтгэлгээний хоцрогдлыг арилгах нь хамгийн зөв бодлого гэдгийг анзаарч хэрэгжүүлж эхэлсэн байдаг юм.

Үүний үр дүнд Шилмэл омгийн мал - Говь-Алтай үүлдрийн хонь, Төгрөгийн хос зогдорт тэмээ, Өлгийн улаан ямаа, казахын ууцан сүүлт хонь, цагаан толгойт үхэр, наран, саран хайнаг, Завханы Сартуул хонь, буурал омгийн ямаа, Увсын Баяд үүлдрийн хонь, Тэс хэвшлийн адуу, “барга”, “үзэмчин” хонь, Баяндэлгэрийн улаан ямаа, Галшарын адууг үржүүлж, малын үржил селекцийн ажилд эрчимтэй ашиглах арга хэмжээ авч улмаар Орхон хонь, Говь гурван сайхан ямаа, Талын улаан үхэр, гахай, шувуу зэрэг мах, сүү, ноос, ноолуурын чиглэлийн сайн чанарын малыг генийн өөрчлөлтөөр ашиг шимийг дээшлүүлж байсан байх агаад өдгөө ч үр шимээ өгч байгаа биз. 

Нөгөөтэйгүүр төрөөс үүлдэр, омог, гойд ашиг шимт малыг богино хугацаанд өсгөхийн тулд биотехнологийн аргыг өргөн нэвтрүүлэх, түүхий эд, мах, сүүг нь боловсруулах, үйлдвэрлэх, борлуулах, хадгалах, тээвэрлэх гэсэн асар өргөн хүрээтэй, хоорондоо уялдаа холбоо бүхий институци-байгууламжийг байгуулж, түүндээ тулгуурласан бодлого үйл ажиллагаа авч ирсэн байдаг.

Мэдээж амжилттай болсон эсэх бол өөр асуудал бөгөөд гол нь өөрт ногдсон малаа л маллаж өсгөх үүрэгтэй, шуудхан хэлэхэд академик боловсрол байхгүй малчдад 90-ээд оны эхээр мал хувьчлах нэрийн дор төр тэрхүү бүхэл бүтэн институцийн үүрэг функцыг бүгдийг нь үүрүүлснээр сүйрэл болсон.

Тухайлбал, хүй нэгдлийн үеэсээ л эхлэн бидний амь зуулга мал байсан, түүнийхээ түүхий эдийг арилжиж, таваар солилцооны хэлбэрээр амьдралаа, төр улсаа тэтгэж ирсэн. Түүнийгээ борлуулах зах зээлийг нээхийг хөрш улсаасаа гуйж нэг үзэж, дайтаж нэг нээлгэдэг байсан. Одоо хэлбэр нь л жаахан өөрчлөгдөж, Хаалган боомт нь Эрээн хот болж нэр нь өөрчлөгдөж байршил нь улам манай нутаг руу ойртсоноос өөр өөрчлөлт байхгүй ээ. Энэ утгаараа ч монголчууд бид түүхийнхээ хугацаанд ядаж малынхаа түүхий эдийг цуглуулах, борлуулах механизмыг өөрсдөө хийж байгаагүй. Анх хятадын данжаадууд жалгаар тарсан нүүдэлчдээс цуглуулдаг байгаад сүүлхэнээ оросын худалдаачид цуглуулдаг болж анхан шатны боловсруулалт буюу ноос угаах газруудыг байгуулж байсан байдаг. Сүүлд өөрсдөө хийснийгээ тараагаад хаячихаад эргээд л хятадуудад даатгачихсан.

Явах хүнээр ачаа бүү татуул гэдэг. Хүний хүн аваад явахаа л бодож хүнийснүү гэхээс өөриймсүү хандаж хойчийг чинь бодохгүй нь лав. Өө, Гэхдээ урд хөршийн маань иргэн–хужаа манай малын ашиг шимээр тэрбумтан болсон өвөрлөгч Журамт гэгч өнгөрсөн өвлийн зуднаар манай мал хорогдоход ихээхэн санаа зовоод хүрэлцэн ирж, малчдын ачааллыг бууруулахад зориулан Ерөнхийлөгчид 4 нисдэг тэрэг, цагдаад 50 эргүүлийн машин, Шадар сайд М.Энхболдод тусгайлан нэр зааж (И.Сталин Засгийн газрын орлогч Х.Чойбалсанд тусгайлан 20 шилэн Форд бэлэглэсэн гэдэг шиг) 7 нисдэг тэрэг, бас зуу шахам автомашин цээжний бангаар амлаад явсан юм байна. Мэдээж хөөрхий Журамт маань цас зуданд зовж байгаа малчдыг нисдэг тэргээр малаа хариулаг гэж өөрийнхөө өндөр хөгжилтэй улсын хэмжээгээр сэтгээ байлгүй дээ. Арга байж уу.

Ухааны сохор, нүдний сохороос аюултай гэх тухайд

Ганцхан хөдөө аж ахуйн салбар гэлтгүй бүхий л салбар, институцийг иймэрхүү харалган “Сохор ухаанаар” хөтөлснөөс шалтгаалж, нийгмийн байгууламжийг л татан унагах гэж байгаад давхар олон зууны турш үе үеийнхний мөрөөдөж, хэмжээ хэмжээндээ л хийхийг оролдсоор ирсэн, эдийн засгийн зовж байж босгож байсан учиртай бүтцээ сүйрэлд хөтөлж орхисон юм.

Энэхүү дүгнэлтийг хийхдээ хуучин үеийг санагалзсандаа, тэр үеийн бодлогын технологи бүгд зөв байсан гэдэг утгаар хэлсэнгүй. Тэгээд ч миний насныхан тэр үеийг сайн мэдэхгүй, урьдын судалгаанууд дээр тулгуурлаж байна. Арай өөр өргөн хүрээтэйгээр манай улсын геополитик, геоэкономикийн орон зайн хүрээлэлд тохирох байгууламжийн бүтцийн асуудлыг хөндөж тавьж байгаа болно.

Мэдээж хүнд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй, технологи үйлдвэр байхгүй, гол нь бүтээмж байхгүй тийм бүтцийг юуг нь тэгтлээ саймшраад байна гэж гайхах байх л даа.

Тухайлбал, нэг зүйлийг энд хэлмээр байна. 90-ээд оны үед ардчилсан хувьсгалын нөлөөгөөр манай сэхээтнүүд, ерөнхийдөө оюун санааны чиглүүлэгчид маань хүртэл маш өрөвдөлтэй нөлөөлөлд хөтлөгдсөн байсныг санаж байна. Хүн бүгд л ардчиллын тухай ярьж, цэцэрлэгийн эрхлэгчээс эхлээд манаач гээд бүх албан тушаалтан сэтэртэнг ардчилсан сонгуулиар сонгодог байлаа.

Мөн үндэсний уламжлал хүчтэйгээр сэргэж байх тэр үед Шинжлэх Ухааны Академи хошуучлан Төрийн их үзмэрч, алтан цөгцтэй харь гаригийнхан, Голланд дахь Чингисийн удмын Жаргалт хаан гэх мэт ямар ч утга учиргүй тэнэглэл давхар явж байсныг лав л би мэднэ.
Ийм үед Дожоодорж билүү дээ тэр үеийн том гэх зохиолчид хуучин нийгмийн дарга нарын хангамж, тансаглалын талаар их олон ном бичиж хүмүүс уншдаг байлаа. Тиймэрхүү нэг номонд ЗХУ-ын нөлөөгөөр манай ариун сайхан бэлчээрийн мал аж ахуйг эрлийзжүүлэн бузарлаж малын геноцид үйлдсэн гэх ухааны юм бичсэн байсныг маш тод санаж байна. 

Эрчимжүүлсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх нь маш хортой, буруу алхам байсан. Отор нүүдлээр байх нь зүйтэй, манай эх оронч хонь, ямаа, үхрүүд Орос уруу цөлөгдөж байгаа нь өр зүсэж, нулимс дуслуулахад хүргэж байна гэх хошин кампанит ажил газар авч, ном зохиол, өгүүлэл нийтлэл, нэвтрүүлэг, кино их хийсээн. Эцсийн дүндээ нийгмийн тийм хаус байдал ямар үр дүнд хүргэж болдгийг зөвхөн хөдөө аж ахуйн салбараар жишээлэхэд нотолж болж байгаа.

Нэгэн удаа аав маань надад монголын төрийн байгууламж, эдийн засгийн бүтэц, загварчлалын талаар ярьж байгаад “Ухааны сохор, нүдний сохороос аюултай” гэж хэлж байсан юм.

Судалгаанаас үзэхэд сүүлийн 20 жилд ойт хээрийн бэлчээрийн ургац 36.1-63.7, тал хээрийн бэлчээрийнх 41.6-44.0, цөл, цөлөрхөг хээрийн бэлчээрийн ургац 68, 56, 75 хувь болж буурсан. 2010-2030 он гэхэд ойт хээрийн бэлчээр 10 хувиар устах төлөвтэй. Судлаачдын дүгнэлт, Ус, цаг уурын хүрээлэнгээс гаргасан тооцоогоор нийт нутгийн 30 хувь нь бэлчээрийн нөөц хэвийн, 70 хувь доройтолд орсон аж.

Уур амьсгалын төлөв байдлын талаар хийсэн урьдчилсан төсөөллөөс үзэхэд дулааралт улам эрчимжиж 2020, 2050, 2080 он гэхэд энэ үеийнхээс их халуун болж зарим бүс нутагт бэлчээр байхгүй болж, зундаа хүртэл мал тэжээхэд хүрнэ гэсэн дохио өгч байна. Зуншлага сайтай нутаг руугаа нүүгээд байх ирээдүй бүрхэг учир байгаа нутагтаа тогтож ногооруулахын төлөө тэмцэж, фермержин ажиллахаас өөр аргагүй болно. Маш ойрхоноос харахад Дундговь зэрэг аймагт сүүлийн 3 жилд бороо ганц дусал ч ороогүй.

Эдийн засгийн хосолмол тэтгэгч бүтэц гэх тухайд

Уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжиж дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувь өсөж, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний эзлэх хэмжээ буурч байгаа гэсэн тоон үзүүлэлт гардаг боловч мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн ач холбогдлыг хэзээ ч бууруулж болохгүй. Монголчууд газрын доорх баялгаа ухаж дууссан цагт мал аж ахуй нь ширгэшгүй ундарга хэвээр байх учиртай.Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн хосолмол тэтгэгч бүтцийг хамтад нь авч явах учиртай юм.

Арабын Эмират шавхагдашгүй газрын тосны нөөц нь дундраагүй дээрээ эдийн засгийн нөхөгч бүтцийг бүрдүүлэхийг туйлын ихээр эрэлхийлж, ухаантай, мунхаг, сохор, доголон хамаагүй арабын үр сад бүгдээрээ зөвхөн дэлхийд тэргүүлэгч ранктай 50 их сургуулиудын аль нэгэнд л бүх чиглэлээр сурч байна. Тэгээд ч өөрийн элсэн цөлдөө аялал жуучлалын эдийн засгийн хөшүүргийг татах зорилгоор далайд хиймэл арлуудыг байгуулж, дэлхийн хамгийн өндөр барилгыг барьж, хамгийн тансаг зочид буудлыг ажиллуулж, хамгийн том Duty free бүхий Дубайн нисэх онгоцны буудал зэрэг хамгийн хамгийн гэсэн тансаглал бүхий дээд зэрэглэлийн аялал жуучлалыг хөгжүүлж байна.

Мөн мөнгө хүүллийн аргад суралцах, хөрвөхөд еврейчүүдийг араас нь гүйцэх зорилт тавиад ажиллаж байна. Энэ бүхэн нь зөвхөн юунд чиглэж байна вэ? Зөвхөн нефтийн буянаар боссон улс цаашид энэ хүрсэн түвшнээ алдахгүй хадгалж байх, гол нь одоо байгаа эдийн засгийн бүтцээ өөрчлөх зорилтын л тулд билээ.

Гэхдээ Арабын Емират тийм амжилттайгаар тэр хүсээд байгаа түвшиндээ хүрчихнэ гэдэгт би эргэлзэж байна. Учир нь Дубайд очиж энгийн ахуйтай нь танилцаж байхад тэнд хамгийн аймшигтай нь нэг ч араб хар бор гэх үү, юу гэх үү үйлчилгээний, техникийн шинжтэй ажил хийдэггүй. Зүгээр сууж байгаад л тодорхой хугацаа тутамд их хэмжээний тэтгэмж улсаасаа авдаг. Одоо хүн амын өсөлт – төрөлт ихсэж байгаатай холбоотой өгдөг мөнгөн тэтгэмж нь буурах магадлалтай болсон. Энэ жил анх удаа эдийн засгийн хувьд ганхалт мэдрэгдсэн. Өөрийн оронд үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүн байхгүй. Үйлдвэрлэл гэсэн ойлголт бараг байхгүй. Барилга байгууламж барих, бусад жижиг зүйлээ ч төлөвлөхдөө хүртэл гадны хөлсний этгээдээр гүйцэтгүүлдэг. Дээд зэрэглэлийн дэлгүүрүүдээс эхлээд жижиг дэлгүүрт нь хүртэл дан гадны бараа, бүтээгдэхүүн. Бараг 98% Made in China байдаг юм байна лээ. Харин өөрсдийн хэрэглээгээ гадаадаас очоод авчихдаг. Ихэвчлэн ажил хийж буй хүч нь лалын шашинт Пакистан, Энэтхэг, Индонез болон Филипин зэрэг өмнөд Азийн орны хүмүүс байх.

Энэ нь манай Монгол болон Манж нар хэрхэн хятадад чадуулсан нь санагдаж байсан шүү. Магадгүй энэ хэт өрөөсгөл дүгнэлт байж болох ч нийт дүнгээрээ хүн амын ерөнхий чадамж дан ганц мөнгө, өндөр боловсролоос хамааралтай байдаггүй гэж хэлэх гээд байна. Ийм байдал нь Хүн амынх нь ерөнхий чадамж, дархлааг хэт сулруулах муу талтай юм. Хүнийг хэлэлтгүй манай хүн амын ерөнхий чадамж буурч байгааг олон талын судалгаанаас харж болдог. Яагаад заавал энэ улсыг “жишиг” болгон татав гэвэл бидний ирээдүй яг ийм байх болно. Манай улс бол төрөлхийн “Дарга улс”. Тэгээд ч бүгд дээд боловсролтой болсон болохоор, хар ажлаа хятадуудаар хийлгэдэг. Одоо бүр байгалийн баялагаас хамааралтайгаар “Том Дарга улс” болно. Тэр үед хэн гуай нь ч юу ч гэж хэлж байсан тоож анзаарах битгий хэл сонсох хүн олдохгүй ээ. Тэгж байгаад өнхрөөд ойчихоос өмнө шинэчлэлийг эхлүүлэгч "Та" сонсох хэрэгтэй байгаа юм. Арга ядаж л цаашид хөгжлийн суурийг тавихад цаасан дээр ч энэ талыг тусгаад л буух шаардлагатай.

ҮХЭР МОНГОЛ - Үхэр чинь мал биз дээ. Биш юм уу? 

Бид ямар мал биш. Монгол шүү дээ. Яс юман дээрээ бол бид нарыг гадныхан ҮХЭР МОНГОЛ гэдэг биз дээ. Үхэр чинь мал биз дээ. Биш юм уу?

Бидний монголчууд мал шигээ адил сэтгээд, дарга сэхээтэнлэг давхарга нь жилийн 365 хоногийн 100 гаруйг нь адуу гэдэг мал уралдуулаад, түүнийгээ улс төр гэж сэтгээд, ярианы сэдэв болгон “САНДАЛ ШИРЭЭНИЙХЭЭ ХУВЬСГАЛЫГ” морины уяа хавьцаа хийгээд, үхрийн явдлаар яваад байхын бол бид яах аргагүй ҮХЭР МОНГОЛ МӨН.

Энд хүний асуудал яригдахгүй, малын тухай ярьж байна.

Маш хатуу сонсогдож байгаа биз. Биднийг хүний дайд үзэхгүй малын түвшинд хардаг байсан нь, байгаа нь үүнээс харагдана. Арга ч үгүй юм, мал аж ахуй эрхэлж амьдардаг, тэднийхээ толгойн тоогоор өөр зуураа уралцдаг амьтанлаг шинжтэй байхаар тэгэхээс өөр яах юм. Мөн Монголчуудад сахилга бат, хамтын нөхөрлөл, олон нийтийн эрх ашиг гэх зүйл байхгүй. Тэд бол амиа бодсон улс гэдэг. Тийм болохоор л “Бид ямар мал биш. Монгол шүү дээ” гэж хэлж байна шүү дээ. Хүн гэж биш, Монгол шүү гэж хэлэх болж байна.

Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээнд Институц-байгууламж гэж байгалиас заяаснаас бусад хүний бодож бүтээсэн бүх зүйлийг хэлдэг. Тухайлбал, секс үйлдэх нь байгалийн үзэгдэл байхад, гэрлэлт бол институц-байгууламж юм. Өөрөөр хэлбэл, Институц нь хувь хүн өөртөө урьдчилан бий болгосон үзэл санаа, итгэл үнэмшил, зан үйл, нийгмийн дадал билээ.

Иймээс Эрх мэдэл болон Улс төр хоорондын заагийг углуургаар нь харах хэрэгтэй. Эрх мэдэл зүгээр бодит зүйл биш. Үзэл саналга, итгэл үнэмшил, нийгмийн төлөөлөлттэй нарийн учир холбогдолтой. Харин Улс төр нь нийгмийн үзэгдэлтэй шууд холбогддогоороо адил шинжийг агуулдаг. Энэ агуулгаараа улс төрд дурлагч, явагч бүгд эрх мэдэлтэй болдоггүй. Нэг амсаад үзчихвэл амиа тавьтал зууралддаг амьтанлаг шинжтэй юм шиг байгаан.

Хүний аль ч бүлэглэлд хоёр төрлийн хүн байдаг. Нэг нь удирддаг, нөгөө нь захирагддаг, нэг хэсэг нь тушаал өгдөг, нөгөө хэсэг нь түүнийг нь биелүүлдэг, дарга болон цэргүүд, эрх баригчид болоод ард олон буюу товчхондоо Засаглагчид болон Захирагдагсадын ялгаа байдаг. Энэ үндсэн ялгаа гэр бүлд ч, социализм, капитализмд ч, улс оронд ч, эвсэл холбоодод ч, нийгэмлэгт ч, сүм хийдэд ч, сургууль цэцэрлэгт ч ажиглаж болно. Үүнээс шалтгаалан эрх баригчид, тэдний эрх мэдэл болон удирдагчид, тэдний засаглалыг улс төрийн институт-байгууламж гэдэг биздээ.

Том утгаараа Төрийн болон Улс төрийн байгууламж нь Үзэл саналга, итгэл үнэмшил, нийгмийн төлөөлөлтэй нарийн холбоо бүхий байж байнгын шинэчлэгдэх процедуртай байх ёстой.

Үүнээс харахад цаад байгуулж буй нийгмийн байгууламжийн мөн чанараа ойлгохгүй, эрх мэдлийг байгууламжийн хүрээнд цогцоор шинэчлэн бүрдүүлэхийн ач холбогдлыг мэдэхгүй, мэдсэн ч мэдээгүй царайлан зөвхөн тэнд л эрх мэдэл байгаа гэсэн хувьсгалт сэтгэхүйгээр сандал, ширээтэй дайн зарлаад өөр зуураа булаалдан “САНДАЛ ШИРЭЭНИЙХЭЭ ХУВЬСГАЛ” хийгээд байхын бол монголчууд бид хүний явдлаар бус, малын жимээр явахтай адил байна аа. 

Тэрэлжийн тунхаг гарсны дараа хэн нэг эрх мэдлийн оргилд байгч МАХН-ын нэр, үзэл баримтлалыг өөрчилж болохгүй. Сонгуулийн үеэр өөрийнх нь хийсэн технологиор ард иргэдийн саналыг амлалтаар дамжуулж дандаа авдаг тогтолцоог өөрчилж болохгүй. Энэ хэвээр нь яваад байхын бол манай нам цаашид ялсаар л байх болно. Хэрэв үүнийг хайхрахгүй бол та нар муусайнууд “ХАНЫН ТООСГО” болно шүү. Хохь чинь дээ гэхчээ аядана билээ.

Эндээс хийх өнцгийн дүгнэлт бол гадаад ертөнц биднийг үхэр буюу мал гэж үзэж, тийм реакц үзүүлдэг. Түүгээр зогсохгүй ижил түвшинд хүлээн зөвшөөрөгддөггүй болохоор цаашид хамтран байгуулах гэрээ хэлэлцээрүүдэд ядаж л соёлт иргэншлээс ичихгүйгээр улаан луйвардаж чадаж байна. Чадах бололцоо харагдаад байна. Энд хувь хүний фактор хамааралгүй.

Тухайлбал, Улаанбаатарын Шархадны хавиас Увс аймгийн Тэс сумын Тэс багт нэг банди зуны амралтаараа очоод амрангаа тэндэхийн бацаануудыг соёл, мэдээллээрээ дарамталж, хөөрхөөн шоглочихоо мэднэ биз дээ. Харин нөхөр аймгийн төвийн хүүхэд хажууд нь ирвэл арай л өөр юм ярих хэмжээний байдаг даа.

Үүнтэй адилаар монголчууд бид бусдын нүдэнд олзлогдоод байх шиг байна. Шалтгаан нь хэт их юм мэддэг юм шиг атлаа мэдэх юмгүй, мэддэггүй гэхэд мэдээд ч байгаа юм шиг, эдийн засагч биш мөртлөө над шиг ингээд олон долоон юм бураад байх жишээний.

Өөрөөр хэлбэл, ард иргэдийг аль болох өлөн зэлмүүн байлгаж, хоногийн хоолноосоо илүүг харж, арай өөр түвшинд юм бодох хэмжээнд хүргэх зав гаргахгүйгээр хоосон амлалт, арав таван төгрөгөөр худалдан авах бодлого энэ хугацаанд эрх баригч намууд баримталж, цаашдын хөгжлийн эрэмбэд чиглэж байгаагүй, өөрсдийн идэж уух, хурааж хуримтлуулахад чиглэж ирсэн нь дээрхи арав гаран жил төрийн бодлогыг тодорхойлж байсан нэг нөхрийн амнаас бүр албан шаардлага хэлбэрээр гарсныг би олж аваад эгдүүцэн ийн бичихэд хүрлээ.

Нүдэндээ итгэсэнгүй, хэд дахин уншлаа. Эрх биш монголын ард түмэнд тэр мэдэгдэл гэх бичвэрийн цаад санааг гаргалгаа хийгээд ойлгочих хэмжээний биш гэж доромжилж арай бичээгүй байлтай.

Ийм л хэмжээнд тийм хүмүүс төрийн байгууламжийг төдий хүрээнд бүрдүүлж, төрийн бодлогыг тэгж тодорхойлон юун иргэдээ тэтгэх, шинэ нийгмийн байгууламжид нийцэх эдийн засгийн бүтэц, хөгжлийн хурдасгуурын тухай төлөвлөх битгий хэл тэрний эсрэг чиглэсэн бодлого, үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулж байсан нь нотлогдож байх шиг.

Тэгэхээр гадныхан биднийг “үхэр монгол“ гэж харахаас гадна бидний нэгээхэн хэсэг биднийгээ хонь, ямаа гээд хариулахад амар бог малын хэмжээнд аваачихаар тооцдог байсан байх нь.

ХАНЫН ТООСГО БОЛНО ЧИ!

Үүнээс харахад хөрөнгийн хуваарилалтын хувьд нийт хүн амын хэдэн хувьд оногдож, хэдэн хувь нь өнөө маргаашаа яаж аргацаахаа бодолцон өлөн зэлмүүн, хоногийн хоолоо хэрхэн хүргэх тухай байнга толгойгоо ажиллуулах, яаж өөрөө идэхгүй юм гэхэд үр хүүхэддээ яаж нэг илүү идүүлчих үү гэж амьдарч байгаа нь нотолж байна. Ийм байхад ард түмэн юун маргаашийн өөхний тухай бодох, өнөөдөртөө арай гэж олдож байгаа уушгаа л идээд хаа нэг илүү юмыг уухайн тас шүүрэх нь ойлгомжтой.

Ийм учраас л эрхэмсэг дээд гурав дахь мэдэгдэлд залгамжлагчдаа захирамжлан сургаснаар бол намуудын хүүхдийн 10 мянга, гэнэт гэрлэсний 500 зуун мянга, мөн нэг сая, нэг сая таван зуун мянга гэх мэт нийгмийн халамжийн төлөө мэт харагдах амлалтуудыг орхиж болохгүй ээ. Нийт хүн ам чинь дээрх статистикийн дагуу гуйлгачин байгаа тул улам бүр туйлдуулж байгаад Африкийн Мугабей гуай шиг бидний нам насаараа эзэн болох ёстой ЖОР шүү, түүнийг муусайн малнууд битгий эвдчихээрэй. Та нарт хэрэг болохгүй ч өөр нэгэнд дараа хэрэг болно. Үг дуулахгүй бол “ХАНЫН ТООСГО БОЛНО ЧИ” гэж улаан цагаан хэлж байна гэж ойлгож болох магадлалтай байж болох юм. Тэгж ч иргэд өөр хоорондоо ярьж, хэвлэлүүд бичиж байгааг анзаарахаас өөр яахав дээ. Түүнийг л үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийнхээ хүрээнд хуулийн хэмжээ хязгаар дотор ердөө ишлэл татсан төдий байгаа нь энэ.

Төр тогтохдоо Төрийн Чимгээр тогтдоггүй, Төрийн Түшээ Батаар тогтдог

Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн яг өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын Тамгын газрын дэд даргаар ажиллаж байхдаа нэр дэвшигч С.Чойжилсүрэн халуун зунаар золголт хийн иргэдэд мөнгө тарааж байгааг youtube-ээс http://www.youtube.com/watch?v=HM7bTXHegFo олж харлаа. Тэрээр золгосон хүн нь мөнгө авахгүй ээ гэтэл авсан нь баярладаг байхгүй юу, аваагүй нь гомддог байхгүй юу гээд хээв нэг ярьж чихэр авч идээрэй хэмээн 20000 төгрөг өгч байх шиг байна лээ. Тэгснийхээ дараа оюунлаг хүмүүс ш дээ та нар чинь, зөв ойлговол ойлгоцгоо гээд л маасайтал инээж байх. Худлаа гэвэл ийшээ ороод үзээрэй. Энэ асуудлыг тухайн үед холбогдох байгууллага нь шалгаад тогтоож, хариу өгсөн юм билээ. Тиймээс жишээлж байна.

Хэрэв соёлт иргэншилд иймэрхүү эрээ цээргүй, ёс зүйгүй үйлдэл гаргасан бол уг нэр дэвшигч шоронд орох нь битгий хэл түүнд итгэл хүлээлгэн ажилд томилсон, өөрийн бодлого үйл ажиллагаагаа гүйцэтгүүлж буй албан тушаалтан ч огцрох шаардлагатай болдог. Түүгээр ч зогсохгүй тухайн этгээдийн хийж буй ёс зүйгүй үйлдлийг түүний ажил олгогчийн баримталж буй бодлого хэмээн тооцож улс төрийн хариуцлага хүлээлгэдэг нийтлэг жишиг бий.

Үүнд өгөх өнцгийн дүгнэлт нь Үндсэн хуулийн Үндсэн бүтцийн онолын ерөнхий хүрээнд нь авч үзвэл өнөө үеийн буурай хөгжилтэй ихэнхи улс орны Үндсэн хуулийн бичвэр нь бодит байдалд оршиж буй дэглэмтэйгээ авцалдаа холбоо багатай, улс төрийн үнэн төгс төгөлдөр байгууллыг тунхагласан байдгаас Үндсэн хууль нь амьдралд хэрэгждэггүй, хөтөлбөрийн шинжтэй байгаагаас болж байна.

Түүгээр тогтохгүй манай монголчууд хошин шогийн мэдрэмж нь дэндүү хөгжсөн гэмээр ард түмэн шүү. Жишээ нь нэлээн хэдэн жилийн өмнө ардчилагчдын анхдагч гэгддэг Дарь.Сүхбаатарын нэгэн сонинд өгсөн ярилцлагыг уншсанаа санаж байна. Тэр дотор сурвалжлагч түүнээс “Таныг их том лам үзээд Төрийн их том хүн болно гэсэн гэдэг билүү?” гэхэд тэрээр тиймээ, намайг төрөх үед тийм шинж тэмдэг илэрсэн ухааны юм хариулсныг санаж байна. Оносон жишээ мөн эсэхийг мэдэхгүй ч төрийн зарим нэг нь ийм түвшинд сэтгэж байдаг нь худлаа биш. Гагцхүү Төр тогтохдоо Төрийн чимгээр тогтдоггүй, Төрийн Түшээ батаар тогтдог билээ л. 

Яг энэ агуулгаар Монгол нь монголчуудаа хонь, ямаа мэт үзэж хандах аваас гадныханы бидэнд өгсөн ҮХЭР МОНГОЛ гэх үнэлгээг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй. Тэгээд ч Монголчууд нь Монголыгоо өмөөрөн хамгаалах оюуны болоод эдийн засгийн, бусад бүх талын чадамжтай байж, ард иргэдийгээ ерөнхий түвшингээр нь чадамжуулах нь цорын ганц сүүлчийн дархлаа боломж шүү.

Хуучин Москвагаар дамжуулж Бээжинд үгээ хэлж, үйлдлээ зөвшөөрүүлж, зөвшилцдөг үе өнгөрсөн. Одоо тэд болоод бусад хэн ч тэгэхгүй. Дэлхий хавтгай болж эдийн засгийн сонирхол дээр нэгдэцгээж байна. Иймээс гадны хэнтэй ч бай ижил түвшинд байж, ашиг орлогоо дээрэмдүүлчихгүй харилцах нүүр бардам, нөөц бололцоотой байх ганц хувилбар чинь том агуулгаараа эдийн засгийн бүтцээ зөв бүрдүүлэх, наад ойлгоцоор бол ард иргэдийнхээ амьжиргааны болоод ерөнхий түвшинг дээшлүүлэх цогц бодлого хэрэгжүүлэх явдал юм.

Үүнийг ч төрд гарсан залуу үе, бизнесийнхэн ойлгож ядуу буурай, хүлцэнгүй ард иргэдтэй байж тэднийхээ аяган дахь хоолыг булааж идэж байх нь явуургүй, шуудхан хэлэхэд чамлагдаж байгаа болохоор тэднийгээ чадамжуулах замаар, өөрсдийнхөө чадварлаг background түшиц бий болгон гадаад зах зээлээс илүү их боломж олохыг хүсч шинэтгэл хийхийг оролдож байх шиг байна. Энэ нь туйлын зөв, эцсийн дүндээ Монгол Улс хожих болно. Хохирол гарз байхгүй. Хүн бол цаг хугацааны амьтан тул асуудал биш.

Иймээс "МОНГОЛ ХҮН” бид өнгөрсөн үеийн түүхээрээ бахархан өнгөрсөнтэйгээ амьдрах биш ирээдүйгээ цогцлоон бүтээж зорилготойгоор амьдрах нь туйлын чухал байна.

Эцсийн дүгнэлт бол хувь заяаны эрхээр шинэчлэлийн хүрдийг түлхэх боломж олдсон эрхэм ТА: Өнгөрсөн үеийн зарим нэг болохгүй, бурангуй харанхуй бүдүүлэг жишигт хэвшлээс хойч ирээдүйнхээ сайн сайхан, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө “ХАНЫН ТООСГО” болон бат нягт зааглан зогсохыг хичээнгүйлэн хүсье.